Driedubbele petten: de Nederlandse lobby voor deregulering nieuwe gentechniek

Wageningen onderzoekers worden betaald door het ministerie van LNV voor zogenaamde “beleidsondersteunende projecten”. Ambtenaren van LNV vragen deze WUR-medewerkers bijvoorbeeld hoe zij Kamervragen moeten beantwoorden, of om input voor toespraken van de Minister over dit onderwerp. Maar tegelijkertijd lobbyen deze WUR-medewerkers voor de deregulering van CRISPR bij de EU en de Nederlandse regering. (zie verder hieronder). Een recent rapport in opdracht van de Groene fractie in het Europees Parlement ontdekte vele belangenconflicten die deze ‘wetenschapper-lobbyisten’ vaak hebben, via onderzoeksfinanciering of patenten.

WUR-onderzoekers met driedubbele petten
In de aanloop naar een potentieel voorstel om de GGO-wetten af te zwakken of helemaal van tafel te vegen, hield de Europese Commissie (DG SANTE) in het voorjaar van 2022 een openbare raadpleging. Hierbij hadden WUR-medewerkers een driedubbele pet op. Uit dit document blijkt het volgende (p.1-3):

1. Een ambtenaar van LNV vroeg de WUR onderzoekers om raad bij het geven van specifieke antwoorden, namelijk bij het definiëren van wanneer precies een CRISPR-gewas buiten de wetgeving mag vallen. In de raadpleging antwoordde de Nederlandse regering, die als EU lidstaat ook meedoet, op die vraag uiteindelijk letterlijk wat één van de WUR-medewerkers hen schreef.
2. Tegelijkertijd mailde een andere WUR-medewerker, Gijs Kleter, terug dat hij ook betrokken is bij de analyse van alle antwoorden op die openbare raadpleging. Hij wordt dus door de Europese Commissie betaald om bij te dragen aan de voorbereiding van de verandering in wetgeving. Daarom mag hij eigenlijk niks zeggen, zo stelt hij zelf, maar hij geeft vervolgens toch een inhoudelijk antwoord.
3. Tenslotte vulde een WUR-medewerker, anoniem maar namens de WUR als academisch instituut, ook zelf de raadpleging in en pleit daarin voor deregulering, en ook tegen keuzevrijheid voor de consument. (Zie de pagina van de openbare raadpleging, en download de excel met alle inzendingen).

Gezien het feit dat biotechnologen van de WUR al 15 jaar lang lobbyen voor het afschaffen van de veiligheidsregels van GGO-technieken als CRISPR en cisgenese, en daar vaak persoonlijk belang bij hebben, is het zonder meer kwalijk te noemen dat zij ook betaald worden door Nederlandse ministeries voor “objectief advies” over zo’n heikel onderwerp. Daarnaast zijn ze dan ook nog betrokken bij de voorbereiding van het Europese voorstel als consultant voor de Europese Commissie!

Samen op heisessie
Op 10 november 2021 zitten ambtenaren van LNV samen met lobbyisten van HollandBio en Plantum, en met WUR-medewerkers, samen in een ‘heisessie’ (p.129, 141). Niet letterlijk op de hei, maar in een luxe herberg in Edam. Tijdens deze heisessie, waar de Topsector Tuinbouw en Uitgangsmateriaal (TU) bijeenkomt waar de WUR ook vertegenwoordigd is met Ernst van der Ende, zal het EU-proces besproken worden, wat de kansen en bedreigingen zijn, en welke rol Topsector moet spelen. In Topsector TU zitten vertegenwoordigers van LNV, de WUR, en het bedrijfsleven. Hierbij zijn geen NGOs of vertegenwoordigers van de biologische landbouw aanwezig. Dit toont een hoge mate van privileges voor hen die het grootste commerciële belang hebben bij de deregulering van nieuwe GGO-technieken.

Samen op zoek naar ‘goede voorbeelden’ van nieuwe GGOs, voor de lobby
De Topsector TU is aangesloten bij een Europees technologie-platform ‘Plants for the Future’. Dergelijke platforms zijn door de EU opgezet om de industrie mee te laten schrijven aan onderzoeksagenda’s en daarmee waar de miljarden Europees onderzoeksgeld naar toe moet gaan.

Uit de documenten blijkt dat Topsector een email stuurt (p.337), oa aan de ministeries, met het verzoek om samen op zoek te gaan naar “het aanleveren van goede NGT [new genomic techniques; nieuwe GGOs] voorbeelden om over te communiceren via factsheets richting de EC”. “Er zit haast achter de actie, want we willen rond de zomer de factsheets gereed hebben voor lobby doeleinden in verband met de tijdlijn wetgeving EC. Daarna zal het materiaal benut gaat worden voor lobby bij Europees Parlement (ivm stemming over wetgeving in latere fase).”

Die zoektocht naar ‘goede voorbeelden’ verloopt moeizaam. Dit is ook één van de voornaamste onderwerpen van de EPSO lobby-bijeenkomsten in Brussel waar WUR-medewerkers Nederlandse ambtenaren geregeld mee naartoe nemen. Een Wageningen medewerker geeft zelf al aan (p. 187) dat dergelijke duurzaamheidsclaims vooraf niet of nauwelijks aan te tonen vallen. Bovendien zijn er nog nauwelijks GGOs gemaakt met CRISPR op de markt, en al helemaal niet met duidelijke duurzaamheidsvoordelen (die niet op andere manieren ook te bereiken vallen).

Keuzevrijheid voor de consument op de helling
Uit de openbare raadpleging die de Europese Commissie organiseerde wordt duidelijk dat de Nederlandse regering nog onbeslist is als het gaat om keuzevrijheid voor de consument. Op dit moment is er niet of nauwelijks gentechvoedsel op de markt, maar als het er is, moet het op het etiket staan. Daar wil de biotechindustrie maar al te graag van af.
Zoals gezegd vulde een Wageningen medewerker de raadpleging ook in, namens de universiteit.
 

Achtergrond
Sinds de uitspraak van het Europees Hof van 2018 is de lobbycampagne van zadenmultinationals geïntensiveerd. Het Hof concludeerde namelijk dat planten en dieren gemaakt met nieuwe technieken als CRISPR wel degelijk onder de huidige EU GGO-wetgeving moeten vallen. In dit CEO rapport wordt beschreven hoe deze lobby de laatste jaren gevoerd wordt. Bedrijven als Bayer, Syngenta, BASF en Corteva (DowDupont) en hun lobbygroepen (Croplife EU, Euroseeds, etc) zijn natuurlijk zeer actief. Maar er zijn ook biotechnologen van verschillende onderzoeksinstituten actief voor dereguleringe. Een recent rapport van de Groenen in het EP keek naar de belangenconflicten die deze ‘wetenschapper-lobbyisten’ (o.a. van WUR) vaak hebben.

Deze ‘wetenschapper-lobbyisten’ zijn bijvoorbeeld actief via het lobbyplatform EU-SAGE, dat onterecht besluitnemers voorhield dat zij “meer dan 100 onderzoeksinstituten” vertegenwoordigen, waarmee zij een schijn van wetenschappelijke consensus omtrent de veiligheid en noodzaak van deze technieken wilden creëren.

Verder waren verschillende van hen actief in een TaskForce van de Brusselse denktank Re-Imagine Europa, dat gefinancierd met 1,5 miljoen euro van de Gates Foundation rapporten uitbracht ter ondersteuning van de deregulering.

Tenslotte brachten ‘wetenschapper-lobbyisten’ ambtenaren uit verschillende Europese landen bij elkaar door de European Plant Science Organisation), van GGO-ontwikkelaars aan onderzoeksinstituten, die pretenderen “de wetenschap” te vertegenwoordigen, treden vooral op de voorgrond in Brussel.

Een recent rapport in opdracht van de Groene fractie in het Europees Parlement ontdekte vele belangenconflicten die deze ‘wetenschapper-lobbyisten’ vaak hebben, via onderzoeksfinanciering of patenten.

Deregulering van nieuwe GGO technieken, wat speelt er precies?
Momenteel vallen genetisch gemodificeerde organismen (ggo’s) onder EU-wetgeving die vereisen dat elke GGO getest wordt op impacts op het milieu en gezondheid. Ook moeten ze traceerbaar zijn en is de keuzevrijheid voor de consument gewaarborgd door middel van een etiket op de verpakking.

Maar na een jarenlange lobby van biotech multinationals, maakt de EU nu plannen om nieuwe ggo-technieken zoals CRISPR-Cas (genome editing technieken) vrij te stellen van al die regels. Concreet wil dat zeggen dat ze zonder etikettering en zonder enige check van de effecten op gezondheid en milieu op de markt zouden komen.

Zo’n nieuwe wetgeving, die dus neerkomt op afbraak van de huidige GGO-regels, doen een belangrijke uitspraak van het Europees Hof van Justitie van 2018 teniet. Toen bepaalde het Hof dat ook producten van genome editing GGOs zijn, en dus onder de GGO-wetgeving van de EU moeten vallen. Hoofdredenen zijn dat deze nieuwe technieken geen “history of safe use” hebben, en dat een deregulering van de technieken de milieu- en gezondheidsbescherming aantast, en ingaat tegen het voorzorgsprincipe.

Bedrijven en GGO-ontwikkelaars zoals van de WUR en het Vlaams Instituut voor de Biotechnologie (VIB) drongen al jaren aan op deregulering van deze technieken bij de Europese Commissie. Daarnaast ontwikkelde de biotech-lobby een PR-strategie met als titel “Embracing Nature”, met als doel de bevolking en besluitnemers te overtuigen dat organismen gemaakt met technieken als CRISPR ook in de natuur of op het veld hadden kunnen ontstaan.

De Nederlandse regering stuurt tevens al langer aan in Brussel op deregulering, en deed hiervoor al eens een eigen voorstel in Brussel. Ambtenaren van LNV laten zich steevast door WUR- en Plantummedewerkers adviseren op dit onderwerp. Tegelijkertijd wil ook Nederland nog steeds de oude GGOs niet op het land hebben (zie Achtergrond).

Sinds de uitspraak van het Europees Hof is de biotech-lobby veel harder en duidelijker geworden: als volgens de huidige GGO-wet technieken als CRISPR er onder vallen, dan moet de wet veranderd, waardoor bijvoorbeeld de definitie van een GGO veranderd kan worden. De lobby wordt natuurlijk gevoerd door grote coalities bedrijfslobbies. Maar een aantal (nieuw opgezette) lobbyplatforms (EU-SAGE, een TaskForce van denktank Re-Imagine Europa, en lobby-meetings met ambtenaren door de European Plant Science Organisation), van GGO-ontwikkelaars aan onderzoeksinstituten, die pretenderen “de wetenschap” te vertegenwoordigen, treden vooral op de voorgrond in Brussel. Een recent rapport van de Groenen in het EP keek naar de belangenconflicten die deze onderzoekers/lobbyisten (o.a. van WUR) vaak hebben.

Milieugroeperingen, consumenten, kleine boeren, de biologische sector, wetenschappers en de gentech-vrije voedselbedrijven willen juist dat de GGO-regels in stand blijven en versterkt worden, en dat keuzevrijheid gegarandeerd blijft. De EU moet ook detectiemethoden ontwikkelen om die keuzevrijheid te kunnen garanderen. In 2021 tekenden 162 Organisaties deze brief tegen deregulering aan commisaris Frans Timmermans. De biologische sector legt haar standpunt over de technieken hier uit.

In 2019 vroegen de EU lidstaten aan de Europese Commissie (DG SANTE) om een ‘studie’ naar de status van genome editing technieken. Deze werd, na een zeer onevenwichtig proces, gepubliceerd in april 2021. Deze ‘studie’ vormt de basis voor het werk van DG SANTE op dit gebied. Een kritiek op de manier waarop de studie tot stand kwam is hier.

Na de Europese verkiezingen van 2019 lanceerden commisarissen Frans Timmermans en Stella Kyriakides de EU Green Deal. Vooral vanaf dat moment begon de hernieuwde PR-campagne van de industrie om GGOs van genome editing technieken neer te zetten als onmisbaar voor de doelen van de Green Deal, bijvoorbeeld voor pesticidenreductie of weerbaarheid tegen klimaatverandering. De Commissie legitimeert de dereguleringsplannen ook volledig vanuit het geloof dat genome editing bij gaat dragen aan duurzamere landbouwpraktijken.

Een reeks consultaties vond plaats in 2021 en 2022, zie de tijdslijn hieronder. Deze consultaties dragen bij aan de benodigde impact assessment die de Commissie moet doen. 39 organisaties leverden zware kritiek op dit consultatieproces van DG SANTE, in deze brief van oktober 2022.

Een petitie vanuit onder meer de biologische sector haalde 420.000 handtekeningen op tegen deregulering van nieuwe GGOs. Commisaris Kyriakides weigert tot nu toe tijd te maken om deze petitie in ontvangst te nemen.

Er zijn inmiddels ook vele analyses en rapporten verschenen over de risico’s van deze technieken en waarom deze dus als GGOs gereglementeerd moeten blijven; over het gevaar van toenemende macht van bedrijven door patenten op genome edited gewassen, en over wat er waar is van de vele beloftes die GGO-ontwikkelaars toeschrijven aan deze technieken (Alison Wilson ; Hüdig et al ; FOEE over het verband met pesticiden ; Greens rapport “Gene Editing Myths and Reality”).

Wat staat er nu te gebeuren?
Zoals het er nu naar uitziet zal de Europese Commissie haar dereguleringsplan, met een impact assessment, in juni publiceren. Het zal in eerste instantie gaan over planten, maar micro-organismen en dieren zullen daarna waarschijnlijk volgen. Het voorstel gaat daarna naar het Europees Parlement en de 27 verantwoordelijke ministers van de EU-landen, die het kunnen wijzigen voordat het wetgeving wordt. GGO-regels vallen in principe onder milieu- en voedselveiligheidbeleid, maar in veel landen proberen landbouwministers (vaak van rechtse partijen) ook zeggenschap te krijgen over de besluitvorming op dit terrein.

Wat ook belangrijk is, is dat de EU Farm to Fork strategie en met name de pesticide-reductiewet SUR zwaar onder druk staat van industrie-lobbies en nationale regeringen. Dit heeft nu al tot vertraging geleid, waardoor de onderhandelingen rond de deregulering van nieuwe GGOs én de SUR tegelijk kunnen gaan lopen. Hierdoor zou dan een handjeklap situatie kunnen ontstaan waarbij deregulering van new GM een soort ‘wisselgeld’ is om nog enige ambitie rond pesticiden te behouden.

Positiebepaling
De biologische sector, boerenorganisatie ECVC en een breed scala aan NGOs in Brussel eisen dat producten van genome editing gewoon GGOs zijn en als zodanig moeten worden getest en geëtiketteerd. Alleen door middel van verplichte etikettering kunnen consumenten, boeren en veredelaars keuzevrijheid behouden. Zonder etikettering en traceerbaarheid bestaat het risico dat de kosten voor het gescheiden houden van GGO en niet-GGO neerkomen op de biologische en GGO-vrije sector. In Nederland heeft de Tweede Kamer zich in het verleden uitgesproken dat ook bij nieuwe GGOs de keuzevrijheid voor consumenten gewaarborgd moet blijven. Andere benaderingen zoals agro-ecologie zijn kunnen veel meer bijdragen aan duurzame landbouw. Nieuwe GGO-technieken kunnen bovendien tot verdere afhankelijkheid en machtsconcentratie in de zadensector leiden, vooral door patenten.

Tijdlijn

- Juli 2018: de ECJ ruling die bepaalde dat alle genome editing producten gewoon GGOs zijn die onder de huidige wetgeving moeten vallen

- 2019: De EU lidstaten (de Raad) vroegen de Commissie om een studie naar de “status” van genome editing technieken.

- Begin 2020: Consultatie voor deze ‘study’ door DG SANTE waarbij bijna 70% industrylobbies ondervroeg tegenover 11% NGOs: https://www.euractiv.com/section/agriculture-food/opinion/new-gmos-kyriakides-gets-off-on-wrong-foot-with-biased-consultation/

- April 2021: de studie wordt gepubliceerd, er staat in dat huidige wetgeving "not fit for purpose" is, maar geen concrete stappen aangekondigd. De CEO kritiek op die studie:
https://corporateeurope.org/sites/default/files/2022-07/Open-Letter_Biased-from-the-outsets_20210906.pdf

- September 2021: de zogenaamde inception impact assessment waarvoor een publieke consultatie is gehouden. Hier doen tienduizenden burgers aan mee en eisen behoud huidige wetgeving.

- Mei 2022: start public consultation voor de werkelijke impact assessment

- Juni/Juli 2022: een aanvullende targeted stakeholder consultation tbv de impact assessment, die werd uitgevoerd door onder meer Technopolis uit Amsterdam. Meerdere WUR-medewerkers waren betrokken bij de analyse van de antwoorden. Vele non-profit organisaties weigerden deelname vanwege de vraagstelling, die vaak voor meerdere uitleg vatbaar was.

- In september 2022 werd duidelijk dat de EC nieuwe wet voor 'new genomic techniques' op haar werkprogramma heeft staan voor het tweede kwartaal van 2023. Dit is inmiddels al uitgesteld met minimaal een maand.